จาริกบุญ-จาริกธรรม2

โดย พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ.ปยุตฺโต ป.ธ.9)

-สำหรับภิกษุ ให้ใช้สันโดษกับปัจจัย ๔ ฉะนั้น

-สำหรับชาวบ้าน สันโดษต้องมากับตัวต่อว่า สันโดษในวัตถุบำรุงบำเรอ หรือในการหาความสุขส่วนตัว

ทีนี้ ยังมีกรณีที่พระพุทธเจ้าไม่ให้สันโดษ คือ ความไม่สันโดษในกุศลธรรมทั้งหลาย ถ้าเป็นกุศลธรรมแล้วพระพุทธเจ้าไม่เคยให้สันโดษเลย

พระพุทธเจ้าตรัสไว้ว่า ที่เราได้ตรัสรู้นี้ได้เห็นคุณค่าของธรรม ๒ ประการ คือ

๑.ความไม่สันโดษในกุศลธรรมทั้งหลาย

๒.ความไม่ระย่อในการบำเพ็ญเพียร

สองข้อนี้เรียกว่า อุปัญญาตธรรม แปลว่า ธรรมที่พระพุทธเจ้าเห็นคุณ ธรรม ๒ ข้อชุดนี้เป็นหลักทั้งในพระสูตรและอภิธรรม ในพระอภิธรรม มีในมาติกา ชุด ๒ (องฺ.ทุก.๒๐/๒๕๑; อภิ.สํ.๓๔/๑๕)

เพราะฉะนั้นชาวพุทธถ้าใครมาถามว่าพระพุทธเจ้าสอนให้สันโดษใช่ไหม อย่าเพิ่งรีบตอบ ต้องตอบเขาว่า พระพุทธเจ้าทรงสอนให้สันโดษในวัตถุบำเรอความสุข แต่ให้ไม่สันโดษในกุศลธรรม

ต้องเน้นว่า ในสิ่งที่ดีงาม ในการสร้างสรรค์สิ่งที่ดีงามเป็นประโยชน์แล้ว ท่านไม่ยอมให้สันโดษเป็นอันขาด

เพราะฉะนั้นพระพุทธเจ้าจึงตรัสว่า "ภิกษุทั้งหลาย เราไม่สรรเสริญ แม้แต่ความตั้งอยู่ได้ในกุศลธรรมทั้งหลาย ไม่ต้องพูดถึงความเสื่อมจากกุศลธรรมทั้งหลาย เราสรรเสริญเพียงอย่างเดียว คือ ความก้าวหน้ายิ่งขึ้นไปในกุศลธรรมทั้งหลาย" (องฺ.ทสก.๒๔/๕๓)

พระพุทธเจ้าทรงสรรเสริญอย่างเดียว คือ การไม่ยอมหยุดในการเจริญหรือพัฒนากุศลธรรม และมีคาถาในธรรมบทมาอ้างด้วย คือ พระพุทธเจ้าตรัสพระคาถาที่ลงท้ายว่า "วิสฺสาสมาปาทิ อปฺปตฺโต อาสวกฺขยํ" (ขุ.ธ.๒๕/๒๙) ภิกษุจะมีศีลวัตรดี จะได้เป็นพหูสูต จะได้ฌานได้สมาธิ จะได้บรรลุความสุขจากเนกขัมมะ คือเป็นอนาคามี หรือจะอะไรก็ตาม ตราบใดยังไม่สิ้นอาสวะอย่าได้ถึงความวางใจ

พระพุทธเจ้าตรัสอย่างนั้น ขนาดเป็นอนาคามีแล้ว บรรลุธรรมเบื้องสูงแล้ว ตราบใดยังไม่สิ้นอาสวะ อย่าหยุด อย่าวางใจ

เพราะฉะนั้นอาตมาจึงได้เล่าเรื่องพระสูตรหนึ่งที่พระพุทธเจ้าตรัสว่า พระอริยบุคคลที่เป็นโสดาบัน เป็นต้น ได้บรรลุธรรมเบื้องสูงแล้ว เกิดความสันโดษ คือเกิดความพอใจในธรรมที่บรรลุแล้ว พระพุทธเจ้าตรัสว่าพระอริยบุคคลนั้นเป็นปมาทวิหารี คือเป็นผู้อยู่ด้วยความประมาท

ให้สังเกตว่า ขนาดพระอริยบุคคล บรรลุธรรมเบื้องสูงแล้ว เกิดสันโดษขึ้นมา ยังถูกตำหนิว่าเป็นผู้อยู่ด้วยความประมาท (ขุ.ม.๑๙/๑๖๐๑)