คาถาหัวใจพระกรณีย์

[FONT=ms Sans Serif, Thonburi, DB ThaiTextFixed]คัมภีร์วชิรสารสังคหะ คัมภีร์ซึ่งประมวลที่มาของธรรมะที่สำคัญจากคาถาต่าง ๆ พระรัตนปัญญาเถรได้แต่งขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2078 เนื้อหาภายในเป็นการถอดหัวใจพระคาถาหลายๆ บทออกมาแสดงเป็นบรรทัดฐาน ข้อมูลใหม่บางอย่างน่าสนใจ เช่น

จะ ภะ กะ สะ เรียกหัวใจกรณีย์ บางทีเรียกหัวใจกาสลัก
ในตำราอาจารย์เทพย์ว่าถอดจาก
จะ = จชทุชฺชนสํสคฺคํ
ภะ = ภชสาธุสมาคตํ
กะ = กรปุญฺญมโหรตฺตํ
สะ = สรนิจฺจมนิจฺจตํ ฯ
(จงเว้นการสมาคมกับทุรชน คบหาสมาคมกับสาธุชน ทำบุญทั้งกลางวันแลกลางคืน
และระลึกถึงความไม่เที่ยง (แห่งสังขาร) เป็นนิตย์)

แต่ในคัมภีร์นี้ พระรัตนปัญญาเถร ได้แสดงบทถอดให้ดูอีกแบบหนึ่งว่า
จะ = จเชยฺย ทุมฺมิตฺตํ พาลํ อาสีวิสํว มาณโว
ภะ = ภญฺเชยฺยํ ปาปกํ กมฺมํ นฬาคารํว กุญฺชโร
กะ = กเรยฺย กุสลํ สพฺพํ สิรํ นิพฺพานมาวหํ
สะ = สเรยฺย อนิจฺจํ นิจฺจํ นิพฺพิทาญาณโคจรํ ฯ
(พึงเว้นมิตรชั่วซึ่งเป็นคนพาล เหมือนคนเว้นอสรพิษฉะนั้น
พึงทำลายกรรมอันเป็นบาป เหมือนช้างสารทำลายโรงเรือนที่สร้างด้วยไม้อ้อฉะนั้น
พึงกระทำกุศลทั้งปวง อันเป็นเหตุนำมาซึ่งพระนิพพาน อันเป็นแดนสว่างไสว
พึงระลึกถึงอนิจจัง อันเป็นอารมณ์แห่งนิพพิทาญาณเนือง ๆ )

การถอดจากบทแรก ผู้ศึกษาทางสันสกฤตจะรู้สึกว่าเป็นการถอดจากคัมภีร์ปัญจตันตระ
หรือจำพวกราชนีติของฮินดูมากกว่าเป็นคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนาโดยตรง เพราะฉะนั้น
การถอดจากภาษิตบทหลัง จึงเข้ากับหลักธรรมทางพุทธศาสนามากกว่าแบบแรก

คาถาปถมังสี่ด้านพระเจ้ากลืนไตรภพ

ตัวอย่างบทแรก ปฐมํ สกลกฺขณเมกปทํ ทุติยาทิปทสฺส นิทสฺสนโต สมนิ ทุนิมา สมทุ สนิทุ วิภเช กมโต ปฐเมน วินา ฯ

บทนี้ปรากฏในเอกสารลายมือกราบทูลกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ไม่ทราบผู้เขียน เรียกว่าคาถา